| Bu araştırmanın amacı Resimli Mektep Alemi dergisinden hareketle son dönem Osmanlı tarihinde eğitim düşüncesi ile okuryazarlığın dönüşen karakterini açığa çıkartabilmektir. Modernleşmenin basın hayatı ile eğitim- öğretim politikalarında yarattığı dönüşüm bilginin üretim ve yayılım kanallarına çağdaş fikir ve yöntemlerin eklenmesini sağlamıştır. XIX. yüzyılda hızını ve gücünü arttıran toplumsal, ekonomik ve düşünsel farklılaşmalar dönemin gelişmiş ülkelerinde yeni sembolik düşünme ve iletişim formları yaratırken Osmanlı Devleti’ni de bu sürece çekmiştir. Okuryazarlığın nitelik ve niceliğini matbuat kapitalizmi ile güçlendiren bu sürecin belirleme, bütünleştirme, yenileme ve yaratma fırsatlarının Osmanlı geleneğinde rahatlıkla izlenebildiği yerlerden birisi de eğitim temalı dergilerdir. Özellikle II. Meşrutiyet yıllarında basın hayatında yaşanan patlama süreli yayınları hem merkezde hem de çevrede yaygınlaştırmıştır. 1908-1918 yılları arasında döneminin ideolojik tartışma ortamlarının dışında popüler bilgiyi basitleştirerek anlatmayı amaçlayan pek çok dergi yayım hayatına başlamıştır. 23 Temmuz 1913-23 Nisan 1914 yılları arasında 14 sayı yayımlanan Resimli Mektep Alemi’nin imtiyaz sahibi Orhannes sorumlu müdürü ise Mustafa Figani’dir. Sayı başına ortalama 20 sayfaya sahip olan dergide “aile içi eğitim, beden eğitimi, uygulamalı eğitim, coğrafya eğitimi, görsel sanatlar eğitimi, köy eğitimi, okul öncesi eğitim, sağlık eğitimi” gibi eğitim temalı konuların yanında hikayeler, hatıratlar, siyasi metinler, bilimsel metinler, kadın temalı metinler yer edinmiştir. Dergi yoğun görsel kullanımıyla da dikkat çekmektedir. Resimli Mektep Alemi’nde avcılık, doğa, bilim, harita, hayvan, eğitim, manzara, silüet, karikatür ve portre mahiyetinde 267 adet görsel bulunmaktadır. Döneminin önemli özel okullarından “Şemsülmekatip” ve “Darülmuallimin’in” katkılarıyla hayat bulan dergi, Abdullah Cevdet, Ahmet Nuri, Ahmet Robenson, Berham Lütfü, Mahmut Kenan, Mehmet Celal, Mehmet Said, Muallim Bahaddin, Muallim İsmail Hakkı, Mustafa Figani, Orhan Nithat, gibi yazarlara sayılarını açmıştır. Eğitime yönelik teorik yaklaşımlar, eğitimde neler yapılması gerektiği, kadın eğitimine dair örnekler, bilginin popülerleştirilme çabası ile sağlık noktasında dikkat edilmesi gerekenler dergideki yazılarda izlenebilmektedir. Açıkçası dergide pozitivist bilgiyi yayma kaygısıyla sağlık sorunlarına gösterilen ilgi bilginin öğretici karakterini de belirginleştirmiştir. Tarama modeli ile doküman analizinden yararlanan bu nitel araştırmada amaçlı örneklem kullanılarak derginin biçimsel ve fikri karakterine odaklanılmıştır. Derginin bütün sayılarını içeren biçimsel analiz gerçekleştirildikten sonra amaçlı örneklemle dergiden seçilen Osmanlıca makalelerin transkripsiyonu yapılmıştır. Transkripsiyon sonrasında elde edilen veriler eğitim, kadın, sağlık ve pozitivist bilgi bağlamlarında irdelenmiştir. Yapılan değerlendirmeler Resimli Mektep Alemi’nin eğitim, bilim, doğa, uygulama, edebiyat, sağlık, kadın gibi temalardan hareketle akla ve bilime inanan, dönemin dış politika koşulları bağlamında militarizme kayabilen bir okuryazarlığın eğitim düşüncesinde belirginleştiğini göstermektedir. Kullanılan görseller, yayımlanan edebi metinler ve şiirler aracılığıyla bilginin farklı değerlendirme biçimleri de görülmektedir. Derginin içeriği ile dergide kullanılan görseller kültürel tema ve anlatımlardan yararlanan milliyetçi, pozitivist, militarist bakış açılarının dönem aydınlarının gözünde yükseldiğini somutlaştırmaktadır. |
Prof. Dr. Ümüt AKAGÜNDÜZ
KUMCAĞIZ SEMA NUR
